Jednym z zadań szkoły jest nauka czytania ze zrozumieniem w celu zdobywania informacji oraz rozwijania i utrwalania potrzeb i nawyków czytelniczych. Zadanie to można realizować różnymi metodami i z zastosowaniem różnorodnych form. Należy jednak wybrać takie, które nie tylko podniosą efektywność biblioteki szkolnej, lecz przede wszystkim będą atrakcyjne dla uczniów. Proponuję wewnątrzszkolny system czytelnictwa. W mojej szkole w ciągu trzech lat funkcjonowania system ten zdobył aprobatę polonistów oraz akceptację uczniów, którzy chętnie korzystali z zaproponowanej formy czytelnictwa.

Celem wewnątrzszkolnego systemu czytelnictwa jest aktywizacja czytelnicza uczniów, co w rezultacie prowadzi do zmniejszenia wciąż narastającego zjawiska analfabetyzmu funkcjonalnego.

Wewnątrzszkolny system czytelnictwa opiera się na kontrakcie uczniów z biblioteką szkolną. Kontrakt zawarty zostaje na początku roku szkolnego w klasie czwartej. , w wyniku którego uczniowie przeczytane książki na oceny i na punkty z zachowania. System ma odzwierciedlenie w wewnątrzszkolnym systemie oceniania, gdzie znajduje się zapis o uzyskiwaniu punktów i ocen za zaliczone książki.

Dla wdrożenia systemu bibliotekarz powinien przygotować odpowiednią bazę, a mianowicie księgozbiór, uczniów, siebie.

Przygotowanie księgozbioru wymaga specyficznego rozmieszczenia zbiorów, które ma sens właściwie tylko w szkole podstawowej, gdy młodzi czytelnicy nie mają jeszcze w pełni ukształtowanej świadomości czytelniczej. Przede wszystkim konieczny jest (przynajmniej częściowy) wolny dostęp do półek. W mojej bibliotece każdy regał odpowiada poziomowi klasowemu. Regały są odpowiednio opisane, by każdy uczeń bez trudu trafił we właściwe miejsce. Na półkach regałów przeznaczonych dla czytelników klas I-III (każda klasa ma osobny regał) znajdują się lektury obowiązkowe, uzupełniające i książki z działu Bw dobrane odpowiednio do wieku. Na każdym z tych regałów umieszczona jest dość duża maskotka (odpowiednio miś, zajączek i piesek) trzymająca w łapkach napis zachęcający do czytania książek, np. "Cieszę się z każdej przeczytanej przez Ciebie książki!"

Uczniowie klas IV-VI również mają "swoje" regały z napisami np. "Jeżeli chodzisz do piątej klasy - tu znajdziesz coś dla siebie!" Na półkach tych regałów znajdują się odpowiednio oznakowane napisami informacyjnymi książki przygodowe, obyczajowe, historyczne, o tematyce przyrodniczej i inne. Książki mają w związku z tym odpowiednie sygnatury, np. P(4), P(5), P(6) - książki przygodowe odpowiednio dla kasy IV, V, VI.

Dlaczego takie nietypowe rozmieszczenie księgozbioru? Nie jest to pierwsze alternatywne rozmieszczenie, które wypróbowałam w prowadzonej przeze mnie bibliotece szkolnej. To jednak wydaje mi się najbardziej odpowiednim z kilku powodów. Przede wszystkim nie ma zamieszania i przepychanek przy regałach, uczniowie nie czują się zagubieni i przytłoczeni ogromem zbiorów, wiedzą, gdzie znajdą odpowiednią dla siebie książkę. Pozwala to również uniknąć sytuacji, gdy czytelnik nieśmiały i mało aktywny wybierze książkę zbyt trudną i zniechęci się do czytania w ogóle. Każdy uczeń w każdej chwili może oczywiście wybrać książkę z regału dla starszej klasy, jednak zdecydowana większość czytelników zaakceptowała zaproponowany wybór. Oprócz regałów z literaturą piękną uczniowie mają również wolny dostęp do półek z dziecięco - młodzieżową literaturą popularnonaukową. Każda półka posiada odpowiednie napisy informacyjne, np. książki z serii Tak żyli ludzie przyciągają wzrok informacją "Z tych interesujących i pięknie ilustrowanych książek dowiesz się, jak żyli ludzie w dawnych czasach".

Do wewnątrzszkolnego systemu czytelnictwa musi się również przygotować bibliotekarz. Warunkiem odpowiedniego przygotowania jest przynajmniej dobra znajomość treści książek beletrystycznych z poziomu klas IV-VI. Absolutne minimum stanowi znajomość treści najciekawszych pozycji proponowanych uczniom (każdy regał ma półkę z odpowiednio wyeksponowanymi książkami i adekwatnymi napisami, np. "czwartoklasiści polecają"). Myślę, że każdy bibliotekarz czyta (czasem?) książki, które ma w swojej bibliotece i w zasadzie zna ich treść. Można jednak ułatwić sobie pracę robiąc notatki do każdej książki, np. w formie pytań i odpowiedzi, które wykorzystamy podczas wdrażania systemu. Notatki można układać w trzech segregatorach A-5 (lub w jednym z rozdzielaczami dla klasy IV, V, VI) alfabetycznie według tytułów. Wtedy odnalezienie notatek do konkretnej książki zajmie tylko chwilę.

Uczniowie. Właściwy wewnątrzszkolny system czytelnictwa rozpoczyna się w klasie czwartej, czyli w drugim etapie kształcenia. W klasie II i III uczniowie są przygotowywani do uczestniczenia w systemie. Praca z najmłodszymi czytelnikami polega na zachęcaniu do aktywnego czytelnictwa. Na początku roku szkolnego uczniowie zakładają Zeszyt Moich Lektur, po każdym uzupełnieniu przychodzą do biblioteki i (sami!) przybijają sobie w zeszycie pieczątkę. W klasie II i III można prowadzić w czytelni zajęcia wyrównawcze z dziećmi słabo czytającymi. Prowadzę je dwa razy w tygodniu w grupach po 3-5 uczniów. Jest to przede wszystkim doskonalenie techniki czytania. Czytamy wiersze Tuwima, Brzechwy, czytanki z zadań domowych. Po każdych zajęciach uczniowie nagradzani są słodyczami za wytrwałą pracę, bardzo chętnie korzystają więc z takiej formy wspólnego czytania. Na koniec roku szkolnego najbardziej aktywni czytelnicy klas I-III nagradzani są medalami Jestem Superczytelnikiem. W ubiegłym roku były to serduszka, w tym roku gwiazdki. Wyróżniam w ten sposób po 3 uczniów z każdej klasy I-III. Nagrodzeni czytelnicy mają wspólne zdjęcie do kroniki biblioteki, a ich nazwiska wywieszone są na bibliotecznej gazetce.

W klasie czwartej rozpoczyna się wdrażanie właściwego wewnątrzszkolnego systemu czytelnictwa. Spotykam się z czwartoklasistami na lekcji, której wynikiem jest zawarcie KONTRAKTU. Po omówieniu zasad sporządzania kontraktów i umów wspólnie układamy treść naszego kontraktu i podpisujemy go (każdy uczeń i bibliotekarz).

Forma zaliczania treści książki zależy od osobowości ucznia. Należy dołożyć wszelkich starań, aby atmosfera podczas rozmowy była przyjazna i nie stresująca dla ucznia. Można zadawać konkretne pytania i oczekiwać odpowiedzi. Taką formę lubią czytelnicy nieśmiali, mający problemy z wysławianiem się. Są również uczniowie, którzy lubią dyskutować na temat treści przeczytanej książki. Możemy wtedy wymieniać poglądy o wydarzeniach, postępowaniu bohaterów i tp. Rozmową należy tak kierować, aby sprawdzić, czy uczeń rzeczywiście książkę przeczytał. Na początku roku szkolnego zdarza się zwykle kilka prób "przechytrzenia" bibliotekarza, ale po nieudanej rozmowie taki czytelnik przyznaje się, że książki nie przeczytał. Po zaliczeniu książki uczeń otrzymuje zaświadczenie (na kolorowym papierze) , na którym wpisuję jego imię, nazwisko i klasę, wpisuję tytuł przeczytanej książki i przybijam pieczątkę. Kartka zostaje wklejona do zeszytu i następnym razem dopisuję kolejny tytuł oraz przybijam kolejną pieczątkę. Gdy kartka jest zapełniona, polonista wpisuje do zeszytu (i do dziennika) ocenę celującą i plus jeden punkt z zachowania.

Wielu uczniów korzysta z tej formy czytelnictwa. Najtrudniejszym krokiem jest przełamanie nieśmiałości i zaliczenie pierwszej książki. Gdy jednak przekonują się, że rozmowa jest przyjemna i nie stresuje, szybko przychodzą zdawać kolejne książki, bo punkt z zachowania i szóstka z polskiego kuszą.

Pod koniec roku szkolnego przeprowadzam ankietę ewaluacyjną, aby zorientować się w opinii uczniów na temat wewnątrzszkolnego systemu czytelnictwa.

Ostatnią ankietę przeprowadzono dn. 21 maja 2001r. wśród uczniów kl. IVa i Va. Wyniki ankiety pokazały, że zdecydowanej większości uczniów (81%) podoba się pomysł zaliczania przeczytanych książek, większość uczniów (42%) zaliczyło w ciągu roku szkolnego od 2 do 10 książek, 21% zaliczyło powyżej 10 książek. Rekordzistka - uczennica kl. Va - przeczytała i zaliczyła 18 książek. Zdecydowana większość zdających (76%) ocenia swój nastrój podczas zaliczania książek jako pogodny. 79% aktywnych czytelników chciałoby również w kolejnym roku szkolnym zaliczać przeczytane książki na oceny i punkty z zachowania. Po analizie kart czytelników, na których zapisuję tytuły zaliczanych książek, okazało się, że w bieżącym roku szkolnym z systemu skorzystało 63% uczniów! Wyciągam z tego wniosek, że gdyby nie nagradzanie ocenami i punktami z zachowania, wielu uczniów nie sięgnęłoby po książkę ani razu. Ponieważ dla osiągnięcia szczytnego celu każda motywacja jest dobra, opracowany przeze mnie wewnątrzszkolny system czytelnictwa w szkole podstawowej sprawdził się. Udało mi się również przekonać do jego wdrażania kilku zaprzyjaźniownych bibliotekarzy szkolnych.

Romana Stąsiek
RYBNIK
Gimnazjum nr 10

publikacja została złożona w redakcji "Biblioteki w Szkole" w czerwcu 2001r. i dotyczy biblioteki Szkoły Podstawowej nr 4 w Rybniku, gdzie wyżej podpisana wówczas pracowała

Wzór "zaświadczenia" potwierdzającego zaliczenie lektur:

imię, nazwisko, klasa

................................................................

przeczytał(a) i zaliczył(a) książki:

1. .............................................................

2. .............................................................

3. .............................................................

za co przysługuje + 1 pkt z zachowania i cząstkowa ocena celująca z j. polskiego

książka 1 książka 2 książka 3

Wzór kontraktu uczniów z biblioteką szkolną:

KONTRAKT

UCZNIÓW KL. IV...

Z BIBLIOTEKĄ SZKOLNĄ

zawarty dn.............................

w Szkole Podstawowej..........................................

Uczniowie klasy IV... zobowiązują się czytać książki z biblioteki szkolnej. Za trzy przeczytane i zaliczone książki otrzymuje się cząstkową ocenę celującą z języka polskiego i jeden punkt z zachowania.

Pani z biblioteki zobowiązuje się na życzenie ucznia doradzić ciekawą książkę. Po przeczytaniu książki przez ucznia i sprawdzeniu znajomości jej treści wystawia się odpowiednie zaświadczenie.

PODPISY :

(tu podpisują się wszyscy uczniowie i bibliotekarz)